Etiket informatie

Het goed kunnen lezen van etiketten is een belangrijke voorwaarde voor het  kunnen volgen van een strikt glutenvrij dieet. Hieronder wordt de belangrijkste etiketinformatie besproken.

Ingrediëntendeclaratie
Op het etiket van een verpakt product staat altijd vermeld waarvan een product is gemaakt. Dit is de ingrediëntendeclaratie. De ingrediënten staan vermeld in volgorde van afnemend gewicht. Het ingrediënt waarvan het meest is gebruikt staat vooraan, het ingrediënt waarvan bij de bereiding het minst is gebruikt staat achteraan.  

Glutenvrij
Een product mag volgens de warenwet de term ‘glutenvrij’ dragen als het product minder dan 20 mg gluten per kilo (ppm) bevat. (Verordening  EU nr. 828/2014)
ncvcertificaatcodevoorbeeldfc2_w560_h560
Het officiële logo bevat een landnummer en mag alleen gebruikt worden voor producten die uitgebreid gecontroleerd en gecertificeerd zijn. Een producent kan een licentie voor gebruik van het officiële  logo aanvragen bij de Nederlandse Coeliakie Vereniging of bij een internationale coeliakie vereniging die aangesloten is bij de AOECS.  

Glutenbevattende granen op het etiket
Als een van onderstaande ingrediënten vermeld wordt op het etiket, bevat het product gluten:

  • Tarwe
  • Rogge
  • Gerst
  • Haver, havermout, havervlokken, havermeel (tenzij deze afkomstig is uit een glutenvrije haverketen of op de verpakking een glutenvrij logo staat)
  • Spelt, khorasan tarwe (kamut), triticale

De groepsnaam ‘gluten’ hoeft niet apart vermeld te worden op het etiket.

Van nature glutenvrije granen
Van nature glutenvrije granen zijn onder andere rijst, maïs, boekweit, amarant (kiwicha), gierst, sorghum, teff en quinoa. Van nature glutenvrij betekent dat deze granen in onbewerkte vorm geen gluten bevatten. Tijdens het opslaan, bewerken (zoals malen, breken en pletten), verpakken of vervoeren, kunnen deze granen echter verontreinigd worden met glutenbevattende granen. Het eindproduct is dan niet meer glutenvrij.

Onderstaande granen zijn vaak verontreinigd met gluten. Neem deze producten alleen met glutenvrij logo of als er ‘glutenvrij’ op staat.

  • Haver
  • Boekweit
  • Quinoa

Ook de volgende granen en melen kunnen verontreinigd zijn met gluten. Deze zijn echter niet altijd verkrijgbaar met het glutenvrij logo.

  • Maïsmeel
  • Rijstmeel
  • Sojameel
  • Gierst
  • Teff(meel)
  • Sorghum(meel)
  • Amaranth
  • Tapioca(meel)
  • Maïsgriesmeel = polenta

Van nature glutenvrije bindmiddelen

Van nature glutenvrije bind- of verdikkingsmiddelen:  

  • Aardappelzetmeel
  • Agar agar (E406)
  • Arrowroot (pijlwortel)
  • Guarpitmeel of guargom (E412)
  • Gelatine (E485)
  • Johannesbroodpitmeel (E410)
  • Kastanjemeel
  • Kuzu
  • Maïzena/maiszetmeel
  • Pectine(E440)
  • Sago
  • Tapioca (cassavezetmeel)
  • Xanthaangom (E415)

Producten met laag glutengehalte
Volgens de wet mag de term ‘met zeer laag glutengehalte’ gebruikt worden voor  producten die 20-100 mg per kg bevatten. Deze producten zijn niet glutenvrij en niet geschikt voor mensen met coeliakie.

Aandachtspunten met betrekking tot de ingrediënten

a. (Gemodificeerd) zetmeel
Volgens de Warenwet moet de botanische oorsprong van (gemodificeerd) zetmeel op de verpakking vermeld worden wanneer het van een glutenbevattend graan afkomstig is. Wanneer het (gemodificeerde) zetmeel van een van nature glutenvrij graan  zoals mais, aardappel of rijst afkomstig is, is de aanduiding (gemodificeerd) zetmeel voldoende (1,2)

b. Tarwezetmeel
Er moet onderscheid gemaakt worden tussen:
– gewoon tarwezetmeel en
– glutenvrij (gemaakt) tarwezetmeel

Gewoon tarwezetmeel wordt in gewone voedingsmiddelen gebruikt en niet geanalyseerd op glutengehalte. Het eindproduct kan teveel gluten bevatten en valt dan niet binnen de norm voor glutenvrije dieetproducten (Verordening (EG) nr. 41/2009) (1). Glutenvrij tarwezetmeel is tarwezetmeel dat in glutenvrije dieetproducten wordt gebruikt. Dit is geanalyseerd op glutengehalte en het eindproduct voldoet aan de norm voor glutenvrije dieetproducten (Verordening (EG) nr. 41/2009). De hoeveelheid gluten in het product is minder dan 20 mg/per kilo.

c. Maltose, (malto-)dextrine en glucosestroop
Glucosestroop op basis van tarwe (inclusief dextrose), maltodextrinen op basis van tarwe en glucosestroop op basis van gerst hebben een vrijstelling van de verplichte etikettering gekregen omdat het onwaarschijnlijk is dat deze stoffen een reactie veroorzaken bij patiënten met coeliakie. Deze producten bevatten geen analyseerbare hoeveelheid gluten.
Een kleine groep mensen lijkt echter toch klachten te krijgen na het eten van bovenstaande bestanddelen op basis van tarwe of gerst (7).

d. Aroma’s
Aroma’s zijn stoffen die gebruikt worden in of op levensmiddelen om geur en/of smaak te geven of te versterken. In vaste producten kan de dragerstof van het aroma tarwezetmeel of gluten zijn. Dit allergene ingrediënt moet op het etiket vermeld worden, ongeacht de aanwezige hoeveelheid (2).

e. Additieven (E-nummers en technologische hulpstoffen)
De meeste E-nummers zijn glutenvrij. Echter E1400 tot en met E1451 zijn zetmeelderivaten, bijvoorbeeld afkomstig van tarwe of gerst (zie voor een recent overzicht van E-nummers: www.voedingscentrum.nl).

Sommige hulpstoffen worden vanwege een technisch doel gebruikt tijdens de productie of verwerking van voedingsmiddelen, zonder dat ze een ingrediënt  in het eindproduct zijn. Bijvoorbeeld: (tarwe-)zetmeel wordt soms gebruikt om het plakken van etenswaren aan machines te voorkomen. Ook voor deze additieven geldt de allergenenwetgeving (2).

Aandachtspunten m.b.t. voedingsmiddelen
a. Haver(producten) zijn glutenvrij wanneer de tekst ‘glutenvrij’ op de verpakking staat eventueel aangevuld met het glutenvrije logo (glutenvrij volgens de Verordening (EG) nr. 41/2009).(3) In Nederland zijn gewone haver(producten) vaak gecontamineerd met gluten, maar sinds 2009 zijn er in Nederland glutenvrije haverproducten op de markt. Uit recent onderzoek blijkt dat de meeste mensen met coeliakie deze glutenvrije haver zonder problemen kunnen consumeren; echter enkele mensen met coeliakie blijken bij de consumptie van glutenvrije haver toch een milde intra-epitheliale lymfocytose te ontwikkelen en een klein aantal ervaart maagdarmklachten (4). Haver kan dan het best tijdelijk weer geëlimineerd worden. Vervolgens kan glutenvrije haver geleidelijk geherintroduceerd worden in opbouwende hoeveelheden op geleide van klachten.

b. Mout is gekiemde tarwe of gerst. Bij mouten wordt het eiwit gedeeltelijk afgebroken. Na dit afbraakproces kan er nog restgluten aanwezig zijn. Dit geldt ook voor moutextract, moutaroma en moutstroop. Mout wordt in bier en vaak in cornflakes gebruikt.

c. Van nature glutenvrije granen die verwerkt zijn tot grutten, vlokken, gries, zemelen en meel mogen tot enkele procenten verontreinigd zijn met andere (glutenbevattende) granen. Deze graanproducten kunnen hierdoor gluten bevatten. Wanneer op het etiket van deze producten de claim ’glutenvrij’ staat, eventueel voorzien van het glutenvrije symbool, voldoen zij aan de wettelijk gestelde norm voor glutenvrije dieetproducten (Verordening (EG) nr. 41/2009) (5).

d. Whisky en (graan-)jenever. Bij de bereiding wordt het destillaat van het oorspronkelijke brouwsel gescheiden. Gluten kan niet verdampen en komt daardoor niet in het destillaat voor. Granen die worden gebruikt voor de vervaardiging van alcoholhoudende distillaten vallen daarom onder de vrijstelling van verplichte etikettering.

e. Bier wordt gemaakt van gemoute gerst en/of tarwe. Uit diverse analyses blijkt het glutengehalte ver onder de 20 mg/kg te liggen, maar de gerst-eiwitten zijn soms moeilijk detecteerbaar. Niet alle testen zijn geschikt voor gefermenteerde dranken. Sommige bierbrouwerijen gebruiken niet de geschikte test om gluten aan te tonen en geven vervolgens onterecht aan dat ‘gewoon’ bier glutenvrij is. Uit onderzoek van de Avans Hogeschool en het Celiac Disease Consortium in mei 2012 bleek dat de biersoorten hoge concentraties gluten kunnen bevatten. Er zijn biersoorten met de claim ‘glutenvrij’, eventueel vergezeld van het glutenvrij logo, deze passen in het glutenvrije dieet.

f. Sojasauzen. Ketjap is sojasaus waarin tarwe(-zetmeel) vaak een ingrediënt is. Er is ook sojasaus zonder tarwe(zetmeel) te koop. Shoyu is sojasaus waarbij tarwe samen met de soja is gefermenteerd. Tamari is sojasaus waarin soms gerstemeel is mee gefermenteerd. Uit een onderzoek van de NCV, gepubliceerd in Glutenvrij magazine van september 2015 blijkt dat 18 onderzochte sojasauzen minder dan 10 mg gluten per kilo bevatten.

g. Cornflakes zijn van maïs(-meel) gemaakt. Door contaminatie kan maïsmeel mogelijk gluten bevatten. Vaak wordt aan cornflakes het ingrediënt mout (zie b) toegevoegd (6). Het meest veilig is te kiezen voor cornflakes met de vermelding ‘glutenvrij’ en/of  het glutenvrije logo op de verpakking.

h. Vleeswaren. Vleeswaren kunnen glutenbevattende bindmiddelen bevatten. Wanneer vleeswaren zoals worst en paté uit meerdere ingrediënten bestaan is de kans op contaminatie bovendien groter dan bij enkelvoudige vleeswaren zoals rosbief en rookvlees. Met de claim ’glutenvrij’ of met een glutenvrij logo voldoen vleeswaren  aan de wettelijk gestelde norm voor glutenvrije dieetproducten (Verordening (EG) nr. 41/2009) (5). Belangrijk is dat vleeswaren op een schone machine/plank worden gesneden om contaminatie te voorkomen.

i. Glutamaat is een smaakversterker (E621 t/m E625). Deze bevat geen gluten.

PRODUCTSOORTEN ALTIJD GLUTENVRIJ

Van nature glutenvrije producten

RISICO-PRODUCTEN

Lees de ingrediëntenlijst goed!

BEVAT GLUTEN

Deze producten mogen niet

Granen en alternatieven Onbewerkt: boekweit, quinoa, maïs, rijst, gierst, amarant, sorghum, teff, polenta, tapioca, johannesbroodpitmeel, kastanje, soja, maïzena, peulvruchten en aardappelen Kant-en-klaar producten (bv. aardappelpuree), chips, gepofte rijst. Bewerkte boekweit en quinoa (grutten, vlokken, meel) Tarwe, rogge, gerst (gort), spelt, Khorasan tarwe (kamut). En alle producten waarin deze granen zijn verwerkt bv. couscous, bulgur, griesmeel
Haver

Haver heeft een hoog risico op besmetting met gluten. Daarom adviseert de NCV om alleen haver te kiezen die het officiële glutenvrije logo draagt

Haver met glutenvrij logo Haver en producten gemaakt van haver (havermelk, haversnacks, havermout) zonder het glutenvrij logo
Meel Alle meelsoorten met het glutenvrij logo Alle meelsoorten zonder het glutenvrij logo kunnen besmet zijn met gluten, zoals boekweitmeel Meel van tarwe, rogge, gerst, etc. bv.: witte bloem, zelfrijzend bakmeel
Noten, zaden, peulvruchten Alle onbewerkte noten, pitten, zaden, pinda’s en peulvruchten (erwten, bonen, linzen) Geroosterde noten (“dry roasted”), peulvruchten in saus (bv. witte bonen in tomatensaus)
Groente en fruit Alle soorten onbewerkte groenten en fruit (vers, gedroogd, diepgevroren, ingeblikt) Kant-en-klare bewerkte groentegerechten Groenten en fruit in beslag, paneermeel of bloem
Melk en melkproducten Melk, naturel yoghurt of kwark, room, verse kaas (zoals ricotta), mascarpone, mozzarella, Parmezaanse kaas, Nederlandse harde kazen van koe, geit of schaap Desserts (pudding, vla, vruchtenyoghurt), kant-en-klare milkshakes, kant-en-klare gerechten met kaas, gesmolten kaas, geraspte kaas, blauwaderkaas Yoghurt met muesli of cruesli op basis van gluten bevattende granen, diverse kant-en-klare ontbijtdranken
Vlees, vleeswaren, vis, eieren en vleesvervangers Alle soorten onbewerkt vlees, vis, kip en eieren, ongemarineerde tofu Bewerkt vlees (zoals gehakt en worstsoorten), kant-en-klare gerechten en –sauzen met vlees en vis, gemarineerde tofu, vegetarische vervangers Gepaneerd of met meel bestrooid vlees, vis, kip of vleesvervangers
Vet, jus, sauzen, kruiden en specerijen, en andere toevoegingen Olie, azijn, margarine, halvarine, roomboter, pure kruiden en specerijen Kant-en-klare producten zoals bouillonpoeder en –blokjes, kruidenmixen, soepen, juspoeder, sommige sojasauzen Sauzen op basis van een roux, zoals béchamelsaus
Dranken Frisdranken, koffie, thee, (puur) vruchtensap en –nectar, alle wijnsoorten, gedestilleerde dranken zoals (graan)jenever en whisky Mixdranken op basis van niet heldere likeuren, vruchtensappen met eventuele toevoegingen, diverse oplosthee Bier, gerst- of malthoudende dranken zoals granenkoffie

Bronvermelding:

1. Warenwetbesluit Etikettering Levensmiddelen (WEL); Besluit van 10 december 1991; Wijzigingsbesluit, Besluit van 11 oktober 1999.
2. Allergenenwetgeving in Warenwet, www.allergenenconsultancy.nl
3. Janssen, F.W. Nieuwe EU verordening Glutenvrij. Website NCV: www.glutenvrij.nl/Glutenvrij leven/Het glutenvrije dieet?/wetten en etiketten/EU verordening.
4. Arentz-Hansen e.a. ‘The molecular basis for oat intolerance in patients with celiac disease’. Institute of Immunology, Rikshospitalet University Hospital, University of Oslo, Oslo, Norway. PLoS Med. 2004 Oct;1(1):e1. Epub 2004 Oct 19.
5. Verordening (EG) Nr. 41/2009, Publikatieblad van de Europese Unie; 21-1-2009.
6. Ellis, H.J., Parnell, N.D.J., Thomas, P.D. et al , Cornflakes and coeliac disease. Conferentieverslag Association of European Coeliac Societies. The Finnish Coeliac Society, Tampere, 1998.
7. Nederlandse Coeliakie Vereniging (2017). Hoe lees ik een etiket? Details over gluten in producten.  Geraadpleegd op 8 februari 2017: https://www.glutenvrij.nl/een_glutenvrij_dieet_wat_nu/hoe_lees_ik_een_etiket